Правила святаго вселенского третьего собора, ефесского.
Примечания.

[1] См.Деяния всел. соб., I, 592.

[2] Там же, I,644.

[3] Толкование Зонары этого правила. Аф. Синт., II,193.

[4] Dr. Jos. Zhishman, Die Synoden und die Episkopal -- Aemter in der morgenländischen Kirche. Wien, 1867. S. 3 и сл, -- C. J. Hefele, Conciliengeschichte, I, 3-4.

[5] Zhishman, упом. соч., S. 3, n. 1.

[6] Там же, n. 2, 3.

[7] Там же, S. 23.

[8] Августин (Epist. 186) [Migne, s. l., t 33, col. 815-832] называет его Brito [col. 816], a в Commonitorium super nomine Celestii Мария Меркатора назван gente Britannus. Cp. Dr. J. Schwane. Dogmengeschichte der patrist. Zeit. Münster, 1869. S. 657.

[9] Praedestinatus. Там же.

[10] Quod ille apertior, iste occultior fuit, ille pertinacior, iste mendacior, vel certe ille liberior, hic astutior. Contra Pelag. et. Celest. [Migne, s. l., t. 45, col. 1613-1664].

[11] Pelagianorun est haeresis, hoc tempore omnium recentissima a Pelagio monacho exorta. Quem magistrum Coelestius sic secutus est, ut soctatores eorum Coelestiani etiam nuncupentur. Augustin., Adv. haer., cap. 88 [Migne, s. l, t. 42, col. 47].

[12] Из сочинений Пелагия до нас дошли: Commentarii in epistolas Pauli, написанные до 410 года, одно письмо ad Demetriadem de virginitate, затем один libellus fidei и одно письмо ad Celantiam Matronam. Cp. дальше сочинения Августина: De gratia Christi et peccato originali [Migne, s. l., t. 44., col. 359-410]; De gestis Pelagii [Migne, s. l., t. 44, col. 319-360] и т. д. Ср. Schwane, упом. соч., S. 657, n. 4. Hefele, Conciliengeschichte, II, 105 и сл.

[[13]Conciliengeschichte, II, 104.

[14] Conciliengeschichte,II, 104.

[15] Migne, s. l., t. 48, 69, и сл. - Ср. Hefele, Conciliengeschichte, II 105, n. 2.

[16] Hefele, упом. соч., S. 107.

[17] Hefele, упом. соч., S. 107.

[18] Hefele, упом. соч., S. 108.

[19] Augustin, De gest. Pelagii 10, 11. [Migne, s. l, t. 44, col. 333-336]. - Ep. 186 [Migne, s. l, t. 33, col. 815-832]. - Cp. Hefele, Conciliengenhichte, II, 108-113.

[20] Augustin, Ep. 175 [Migne, s. 1., t. 33, col. 758-762].-Cp. Hefele., Там же.

[21] Hefele, там же.

[22] Augnstin., Bp. 181, 182, 183 [Migne, s. L, t. 33, col. 779-788J.-Cp. Hefele, там же, S. 114.

[23] Hefele, упом. соч. и место.

[24] Там же, S. 115.

[25] Указ издан 30 апреля 418 года. Ср. Schwane, упом. соч., S. 730.

[26] Hefele, Conciliengeschichte, II, 116-117.

[27] Эти правила против пелагиан находятся в нашем "Зборнике" под 109-116 пр. Карфагенскаго собора.

[28] Augustin., Ep. CXC [Migne, s. l, t. 33, col. 857-866]. Блаженный Августин, стараясь оправдать Зосиму, что он мог признать православным явно еретическое учение, пишет: Quaenam tandem opistola venerandae memoriae papae Zosimi, quae interlocutio reperitur, ubi praeceperit, credi oportere, sine ullo vitio peccati originalis hominem nasci? Nusquam prorsus hoc dixit, nusquam omnino conscripsit. Sed cum hoc Coelestius in suo libello posuisset, inter illa duntaxat de quibus se adhue dubitare et instrui velle confessus est, in homine acerrimi ingenii, qui profecto si corrigeretur, plurimis profuisset, volantas emendationis, non falsitas dogmatis approbata est. Et propterea libellus ejus catholicus dictus est, quia et hoc catholicae mentis est, si qua forte aliter sapit, quam veritas exigit, non ea certissime definire, sed detecta ac demonstrata respuere. Ad Bonif. lib. II, c. 3 [Migne, s. l., t. 44. col. 574]. Так старается Августин оправдать поступок Зосимы, но затем добавляет следующее: Sed si... tune fuisset de Coelestio vel Pelagio in Romana ecclesia judicatum, ut illa eorum dogmata, quae in ipsis et cum ipsis papa Innocentius damnaverat, approbanda et tenenda pronuntiarentur, ex hoc potius esset praevaricationis nota Romanis clericis inurenda [Migne, там же), -- чемъ, между прочим, показывает, что он далеко не был уверев, что папа и римская церковь должны быть непогрешимы.

[29] Деяния всел. соб., I, 734. Беверегий в толковании этого правила прибавляет: Hinc Prosper Aquitanus in continuatione Chronici Eusebii et Hieronymi ad annum tertium Olymp. 302. recte observat, quod "Congregata apud Ephesum plus ducentorum synodo sacerdotum, Nestorius cum haeresi nominis sui et cum multis Pelagianis, qui cognatum sibi juvabant dogma, damnatur. Σ. sive Pandectae, 11, Annot... p. 105.

[30] Lib. VI, Epist, XIV: Pelagius vero, qui in Ephesina synodo damnatus est, ea intentione hoc dixit, ut ostenderet nos a Christo vacue redemptos [Migne, s. l., t. 77... col... 806].

[31] Bibliotheca. Cod. LIV [Migne, s. g., t. 103, col. 93-97].

[32] Vestrae sanctitati notum facimus, quod si quis cum Ario et Nestorio sensit aut senserit... Joannis Antiocheni, Collectio can., tit. XXXVII ap. Voelli et Justelli, Biblioth. jur. can. II, 570. - Pitra, Jur. eccl. gr. hist. et mon., I, 521.

[33] Упом.Изд., I, 89.

[34] Аф.Синт., II, 195.

[35] Аф. Синт., II,198, 199.

[36] Беверегий, в своем замечании на данное место у Аристина, приводит следующее: Idem mendum etiam in Gennadii catalogum illustrium virorum irrepsit, ubi dicitur: "Celestinus antequam ad Pelagium concurreret, imo adhuc adolescens, scripsit ad parentes suos de monasterio epistolas in modum libellorum tres", -- и добавляет: Non enim Celestinus sed Celestius ad Pelagium concurrit. Celestinus autem orthodoxus fuit Romae episcopus, acerimus Celestii et Pelagii sectatorum antagonista. Σ. sive Pandectae, II, Annot., p. 105.

[37] Cp. Книга житий святых. Москва, 1815. Месяц апрель, стр. 35.

[38] Аф. Синт., II, 194. Ср. Pitra, Juris eccl. gr. hist. et monumenta, 1,521.

[39] Аф. Синт., II,195.

[40] Beveregii, Σ. sive Pandectae, I, 100. Cp. Pitra, упом. изд., I, 516.

[41] Contra Barlaamum et Acyndynum. Cap. XIX, -- Cp. Suiceri, Thesaurus eccl. gr. t. I, col. 1159.

[42] Debet episcopus eorum curam gerere, qui sunt in custodia: et siqnidem eos negligi viderit, praesidem provinciae de hoc moneat. Collect. const. eccl. ex. lib. I. Cod. Justin. in Paratit, tit. III.

[43] Аф.Синт., II, 180.

[44] Аф.Синт., III, 162.

[45] Т.е.в пределах Австро-Угрии. Ред.

[46] У Алкуина (Oper. p. 1160) читаем: Suffraganeus est nomen mediae significationis; ideo nescimus, quale fixum ei apponere debeamus, aut presbyterorum, aut abbatum, ant diaconorum, aut caeterorum graduum inferiorum, si forte episcoporum nomen, qui aliquando vestrae (пишет императору) civitati subjecti erant, addere debemus.

[47] Causa III, qu. 6. Causa IX, qu. 3.

[48] Упом. соч., II, 248.

[49] Аф. Синт., II, 197.

[50] Voelli et Justelli, Bibliotheca, II,570.

[51] Аф.Синт., II, 197.

[52] Упом.изд., I, 90.

[53] Gregor. Magn. lib. V. Ep. XV, [Migne, s. l., t. 77, col. 735, 736). Cp. lib. VI, Ep. XXXI [Там же, col. 822, 823]. - В замечаниях на это правило Беверегий говорит: Leo Allatius de Occidentalis et Orientalis Ecclesiae perpetua consensione, lib. I, cap. 21, scholium ex Nicolao Hydruntino in principio Codicis graeci manuscripti Barberini descriptum num 78 citat., in quo haec ipsa canonis hujus epitome recitatur; verba dignissima sunt, quae hic apponantur: "Scholium Nicolai Hydruntini de Celestino et Celestio, papis romanis; qui invenit in fine quarti canonis sanctae Ephesinae Synodi, clerici qui Celestino sive Nestorio consentiunt, deponendi sunt, hic ne legat Celestino cum n. sed Celestio sine n. namque Celestinus sanctus erat et orthodoxus papa Romae: Celestius autem haereticus, et sic quidem Constantinopoli inveni, in libro Theodori Balsamonis patriarchae Antiocheni. Ille enim in sua nomocanonis expositione dicit: Tu vero inveniens in aliquibus codicibus errorem scripturae de Celestino (pro Celestio enim Celestini meminit) ne attenderis iis quae sic scripta sunt. Celestinus enim papa Romanus erat ortbodoxus, ut superius dictum est; Celestius autem idem quod Nestorius sentiens, sive haereticus". Hic observes velim, praesentem canonis epitomen hic laudari, idque sine ulla fere varietate, ut in nostris enimcodicibus legitur... Ubi autem Celestium aeque ac Celestinum papam Romanum vocat, egregie fallitur. Celestinus enim papa Romanus fuit sed non item Celestius. Hoc autem scriptori alicui, potius quam ipsi Nicolao ascribendum videtur. Σ. sive Pandectae, II, Annot., p. 106.

[54] Аф. Синт., II, 198.

[55] Упом. изд., I, 90.

[56] Беверегий в своем толковании этого правила доказывает, что никейский символ не был здесь прочитан, а по поводу слов Вальсамона - "это правило было издано после того, как был прочитан святый символ, изложенный на первом соборе", примечает следующее: Hic Balsamon egregie hallucinatur. Non enim post edicti alicujus et Symboli Nicaeni lectionem, editus est hic canon, ut Balsamon hic affirmat, sed post lectum Charisii libellum et symbolum Nestorianum (Σ. sive Pandectae, II, Annot., p. 106). Мы охотно стали бы на сторону Беверегия и поверили бы ему, что Вальсамон в данном случае ошибся, если бы не имели соборных актов, доказывающих нам, что ошибся скорее Беверегий, чем Вальсамон (Деяния всел. соб., I, 740-742).- Ср. Pitra, Juris eccl. gr. hist. et mon. I, 521.

[57] Пресвитеров - Петра и Дионисия. Деяния всел. соб., I, 740.

[58] См.перевод того же в Деяниях всел. соб., I,746-751.

[59] Подробности о происхождении этого правила см. в Деяниях всел. соб., I, 742-773.

[60] "Они запрещают, замечает по этому поводу архим. Иоанн, не только составлять иную веру, -- что само по себе разумеется, -- но вводить всякое иное изложение веры (символ), кроме Никейского, как это изъяснил сам св. Кирилл александрийский, бывший председателем ефесского собора. В послании к Иоанну антиохийскому он писал: "воспрещаем всякому изменять символ веры, изданный св. отцами никейскими; ни себе, ни другому кому-либо не дозволяем исключать, или переменять в символе сем ни одного слова". То же самое он писал и Акакию, епископу мелитинскому". Упом. соч., II, 251.

[61] Аф. Синт., II,171.

[62] Деяния всел. соб., II,5-15

[63] Ср. Τhоmаssin, Vetus et nova ecclesiae disciplina, tom. I, lib. I, cap. 18, 138. - В толковании этого правила Вальсамоном читаем следующее: "Пока Великая Антиохия не отделилась от римской империи, император посылал туда своего наместника, а этот посылал военачальника в Кипр, подчиненный Антиохии. В силу этого и тогдашний антиохийский епископ совершал рукоположение в кипрских церквах, ссылаясь на то, что и наместник Антиохии назначал туда военачальника". Аф. Синт., II, 205. Ср. толкование этого правила Зонарою в Аф. Синт., II, 204.

[64] Деяния всел. соб., II,11-12.

[65] Там же, II, 6, 8, 10.

[66] ώστε μηδένα τών θεοφιλεστάτων έπισκόπων έπαρχίαν έτέραν, ούκ ούσαν άνωθεν καί έξ άρχής ύπό τήν αύτοΰ, ή γούν τών πρό αύτού χείρα καταλαμβάνειν. Греч. текст 8 правила см. в Аф.Синт., II, 203.

[67] σώζεσθαι εκάστη έπαρχία καθαρά καί αβίαστα τά αύτη προσόντα δίκαια έξ άρχής καί άνωθεν, κατά τό πάλαι κράτήσαν έθος. Греч. текст 8 правила см. там же, 204. Ср. Thomassin, упом. соч., I, 137-140.

[68] ώστε άκαινοτόμητα διαφυλαχθήναι τά παρά τών έν Έφέσψ τό πρότερον συνελθόντων θεοφόρων πατέρων τψ θρόνψ (τού τής Κύπρου νήσου προέδρου) παρασχεθέντα προνоμια. Ср. E. du Pin, De antiqua ecclesiae discsiplina, pag. 63, -- Suiceri, Thesaurus eccl. sub voce Αύτοκέφαλος, tom. I, col. 583.

[69] In Johan., с. 20 [Мignе, s. g., t. 59, col. 467 и дал.].

[70] In Isai. hom. VI [Migne, s. g., t.13, col. 238-246]. -- In Math. c. 12 [Migne, s. g., t. 13, col.973-1085].

[71] Ep. LII ad Nepot [Migne, s. l., t. 22, col. 527-540].

[72] Упом. соч., II, 254-255. - Нам не кажется излишним привести здесь из Geschichte des Kirchenrechts von Job. Wilh. Βickell (Giessen 1843, 1849) место, освещающее наше учение, тем более, что автор является одним из авторитетнейших западных историков церковного права. Речь идет об апостольстве Петра. После того как привел все места из Св. Писания, где говорится о Петре, Биккель добавляет: "Если мы сравним с этими изречениями Иисуса другие места Новаго Завета, в которых идет речь об ап. Петре, то и тогда подтвердится общее наблюдение, что этот апостол уже и во время земной жизни Христа выступал совергаенно отличным образом и затем, вследствие выдающейся деятельности, принадлежал к самым уважаемым апостолам; но это уважение, все-таки, нельзя никак назвать приматом, т.е. особенным служебным положенном, властью, с которою в спорных вопросах, особенно религиозных, был бы связан решающий голос, и вследствие которой смотрели бы на этого апостола, как на видимую главу церкви Христовой, наместника Христа". Bd. I, zweite Lieferung, herausg. noch dem Tode des Veriasser von Dr. Fried Röstell, S. 81 и сл.

[73] II, 206.

[74] Σ. sive Pandectae, 1,106-107.

[75] Juris eccl. gr. hist. et mon., I, 520.

[76] Изд. 1853 г. стр. 47-48; изд. 1862 г., стр 72-77; изд. 1877 г., стр. 137-141.

[77] Изд. 1787 г., I, 91.

[78] Παραίτησις in conciliorum canonibus est, cum quis abdicato episcopatu, honorem nihilominus retinere cupit. Suiceri, Thesaurus eccl. ex patribus gr. concinnatus, sub voce παραίτησις, tom. II, col. 580.

[79] Аф. Синт., III, 158.

[80] Аф.Синт., II, 49.

[81] Деяния всел. соб., II,19 и сл.

[82] Hefele, Conciliengeschichte, II, 212.

[83] Προσήλθε κλαίων, ού περί τής πόλεως, ούδέ τής έκκλησίας φιλονειχών τψ... θεοσεβέστάτψ έπισκόπψ θεοδώρψ, έξαιτών δέ τέως τήν τού έπισκόπου τιμήν καί κλήσιν. Ср. толкование Зонары на это правило в Аф. Синт., II, 208-9.

[84] В греческом тексте толкования правила: τό γάρ ύπό τών πατέρων διοροσθέν, κατ' οίκονομίας λόγον ώρίσθη, καί ού χρή τό κατ' οίκονομίαν διά τι χρήσιμον είσενεχθέν, είς ύπоδειγμα έ'λκεσθαι, καί ώς κανόνα κρατεΐν είς τό εξής. Аф. Синт., II, 214.

[85] Аф. Синт., II, 209-210.

[86] Аф. Синт., IV, 359. Ср. славяно-русский перевод 3 пр. Кирилла алекс. в Книге правил.

[87] Καί τούτο ονίσχυρόν έστιν, ώς μή τοϊς θεσμοΐς τής εκκλησίας άρέσκον, το παραιτεϊσθοι τούς ίερουργούς τάς έκκλησίας αύτών. Аф. Синт., IV, 360.

[88] Аф.Синт., IV, 30. Ср. славяно-русский перевод 10 пр. Петра алекс. в Книге правил.

[89] Двукр. соб. 16 правило: Χρή γάρ πρότερον τήν αίτίαν τού μέλλοντος τής έπισκοπής έκδιώκεσθαι κανονιχώς έξεταζομένην, είς πέρας άγεαθαι. Аф. Синт., II, 696. Ср. славяно-русский перевод этого правила в Книге правил.

[90] Аф. Синт., II,697-698.

[91] 'О τοιούτος τής τού έπισκόπου τιμής τε καί άξας άλλοτριωθήσεται παντελώς. Ср. 3 пр. Кирилла алекс. Аф. Синт., IV, 359.

[92] Аф.Синт., II, 699.

[93] Οί δέ λέγοντες, όφείλειν ώς κανόνα τήν περί τών παραιτήσεων μακράν συνήθειαν κρατεΐν, ού καλώς λέγουσι μακρά γάρ συνήθεια άγραφος ού κρατεί, ενθα εγγράφψ νоμψ, ή κανόνι έναντιοΰται. Аф. Синт., II, 700. Лат. перевод: Qui autem dicunt longam renuntiationum consuetudinem, perinde ac canonem, valere debere, male dicunt. Longa emin non scripta consuetudo non valet, quando legi scriptae vel canoni adversatur. Beveregii, Σ. sive Pandectae, I, 357. Cp. толкование на Номоканон в XIV титулах в Аф. Синт., I, 39-40.

[94] Instit. I, XIII, 6.

[95] Hist. eccl. V, 2 (Migne, s. g., t. 67, col.508).

[96] De vita Constant. III, 60, 61, 62(Migne, s. g., t. 20, col. 1128-1137].

[97] De vita Constant. III, 60, 61, 62(Migne, s. g., t. 20, col. 1128-1137].

[98] Ποίος μέν κανών άπό παλατίου πέμπεσθαι τόν έπίσκοπον. Epist. ad solit. [Migne, s. g., t. 25, col. 691-3].

[99] Ep. ad ortodox. [Migne, s. g., t, 25, col. 219-240]. - Cp. Socrat., Hist. eccl. II, 5 [Migne, s. g., t. 67, col.192].

[100] Socrat., Hist. eccl IV, 5 [Migne, s.g., t. 67, col. 469].

[101] Theodoret., Hist. eccl. IV, 6 (Migne,s. g., t. 82, col. 1132].

[102] Socrat., Hist. eccl. V, 8 [Migne, s.g., t. 67, col. 576-581).

[103] Socrat, Hist. eccl. V, 2 (Migne, s. g., t. 67, col. 568]. -- Sozomen., Hist eccl. VIII, 2 [Migne, s. g., t. 67, col. 1513-1520]. -- Cp. Theodoret., Hist. eccl. V, 25 [Migne, s. g., t. 82, col. 1253].

[104] Socrat., Hist. eccl VII, 29 [Migne, s.g., t. 67, col. 801].

[105] Petrus de Marca, De concordia sacerdotii et imperii (Paris. 1704), col. 1255-1257. Для освещения данного вопроса автор приводит из цитуемого сочинения подробную выдержку, которую, однако, с согласия автора, мы не перепечатываем, а отсылаем любопытных читателей к подлиннику. Ред.

[106] Sententia et electione christianissimi et justissimi principis nostri Justini, et piissimae reginae, sequentiumque eorum his quibus est bona conversatio, et qui regiis honoribus sunt subblimiores, simul et sacerdotum, et monachorum, et fidelissimae plebis consensus accessit. Epist. LXXII [Migne, s. l, t. 63, col. 494].

[107] Cap. 1. Sancimus, quoties opus fuerit episcopum ordinari, clericos et primates civitatis, cujus futurus est episcopus ordinari, mox in tribus personis decreta facere... ut ex tribus personis, pro quibus talia decreta facta sunt, melior ordinetur, electione et periculo ordinantis (ό βελτίων χειροτονηθή τή έπιλογή καί τψ κρίματι τού χειροτονοΰντος).

[108] Si vero non inveniantur tres personae ad talem electionem opportunae, liceat decreta facientibus, in duabus et in una persona decretum facere... Si vero qui debent episcopum eligere, citius ipsa decreta intra sex menses non faciant, tune periculo propriae animae ille, quem competit ordinare episcopum, ordinet... Тaм же.

[109] Sancimus, ut quoties usuvenerit episcopum ordinari, conveniant clerici et primores civitatis cui ordinandus est episcopus: et propositis sanctis evangeliis super tribus personis psephismata fieri, et quemque ipsorum jurare secundum divina eloquia et ipsis psephismatibus inscribi... ea sane observatione quae antea a nobis dicta est, et in talibus personis earumque electione observanda, ut ex tribus ita electis personis melior eligatur electione et judicio ordinantis. Nov. CXXXVII, cap. 2. Cp. Codic. lib. I, tit. III, I. 42. Это постановление Юстиниана вошло и в Василики, lib. III, tit. I, сар. 8.

[110] Sacri ordinis quendam nactus, cui et nomen cum ipso idem et eadem fidei sententia erat ei, proscelestum facinus! ecclesiae curam administrationemque committit. Non patrum electione, non synodi examinatione non denique canonico suffragio atque decreto, sed tyrranica potius potestate, antistitem ipsum constituens. Vita et gesta inclit. m. Stepliani, c. 15.

[111] Cp. Evagr., Hist. eccl. V, 1 [Migne,s. g., t. 86, col. 2788-92].

[112] Symeonis Thessalonicensis archiep. De sacris ordinationibus [Migne, s. g., t. 155, c. 226, col. 439-440].

[113] Там же, col. 439-440.

[114] Там же, col. 441-442. Ср. русский перевод вышеприведенных мест из соч. бл. Симеона солунского в изд. "Писания св. отцев и учителей церкви, относящиеся к истолкованию православного богослужения" (Спб. 1856), т. II, стр. 284-286.